Hormoonverstorende stoffen zijn lichaamsvreemde en chemische stoffen die onze hormoonhuishouding ontregelen. Die stoffen komen steeds meer voor en benadelen niet alleen onze eigen gezondheid als mama, maar ook die van ons ongeboren kind. Als je zwanger bent, besteed je er dus best wat aandacht aan in het belang van je baby. Laten we dus even kijken naar die hormoonontregelaars: wat zijn ze precies, welke risico’s brengen ze mee, waar zitten ze in en vooral: hoe kan je ze vermijden?
De WHO heeft hormoonontregelaars in 2002 gedefinieerd als “een exogene stof of een exogeen mengsel die/dat de functie(s) van het endocriene systeem wijzigt en als gevolg daarvan een schadelijk effect heeft op de gezondheid van een individu, zijn of haar nakomelingen of sub-populaties”.
Die endocriene verstoorders kunnen je hormonaal systeem op verschillende manieren ontregelen. Zo kunnen zij de werking van een hormoon imiteren of blokkeren, of de productie, het vervoer, de eliminatie of de regulering ervan verstoren.
Hormoonverstorende stoffen zitten zowat overal, een besmetting is dus snel gebeurd: door het inslikken (water, voedsel), inademen (binnen- of buitenlucht) of rechtstreeks via de huid (crèmes, cosmetica). Ze dringen ook door de placentabarrière en in de moedermelk, waardoor ook je baby kan blootgesteld worden aan die stoffen.
Hormoonontregelaars werken anders dan andere, “klassieke” toxische stoffen. De effecten ervan lijken niet noodzakelijk verband te houden met de hoeveelheid waaraan een individu wordt blootgesteld. Belangrijker zijn de periode en de duur van de blootstelling. Dat betekent dat een chronische blootstelling aan lage doses gevaarlijker is dan een korte blootstelling aan een hoge dosis.
Er zijn bovendien specifieke “perioden van kwetsbaarheid” voor je kindje die overeenkomen met perioden waarin weefsels en organen zich ontwikkelen zoals de zwangerschap en de borstvoeding.
Bijzonder schadelijk voor het endocriene stelsel zijn de schildklierverstoorders: zij interageren met schildklierhormonen die essentieel zijn voor een normale ontwikkeling van de hersenen van je baby. Blootstelling aan schildklierverstorende stoffen tijdens je zwangerschap of borstvoeding kan ernstige gevolgen hebben voor jezelf én voor je baby en stoornissen in de neurocognitieve ontwikkeling veroorzaken (van geheugen- en taalstoornissen, over aandachtsstoornissen of hyperactiviteit tot motorische afwijkingen).
Je kan de effecten van de blootstelling aan deze stoffen beperken door jodiumsupplementen in te nemen vanaf het prille begin en gedurende je hele zwangerschap en borstvoedingsperiode.
Hoe vermijd je ze? Welke voorzorgen kan je nemen voor jou en je baby?
Schildklierverstoorders zitten zowat overal. Ze kunnen:
Van natuurlijke aard zijn zoals in:
- Soja (fyto-oestrogeen)
- Tabak (thiocyanaat, cadmium)
Of van synthetische aard zijn zoals in:
- Plastic verpakkingen en recipiënten (ftalaten, Bisfenol A): voedselverpakking, bekleding van blikjes en blikken
- Pesticiden en fytosanitaire producten (organochloorverbindingen)
- Vlamvertragers: gebruikt in textiel, matrassen, spaanplaat meubilair
- Oplosmiddelen: verf, meubilair, vernis, lijm
- Huishoudelijke producten (nonylfenolen, triclosan)
- Cosmetica, persoonlijke verzorgingsproducten (additieven)
- Zware metalen
De eerste stap is natuurlijk om blootstelling aan deze verstorende stoffen zoveel mogelijk te vermijden.
Vermijd daarom:
- tabak
- industrieel bereide gerechten die rijk zijn aan conserveermiddelen en kleurstoffen
- blikjes & plastic verpakkingen. Geef voorkeur aan glazen verpakkingen en verse of diepvriesproducten
- het opwarmen van voedsel in een plastic bakje in de magnetron: micro plastic bestanddelen komen immers vrij in het voedsel.
- Schilderwerken tijdens de zwangerschap
Beperk:
- het gebruik van cosmetica
- het gebruik van schoonmaakmiddelen
- voedsel rijk aan zware metalen
En wat je best wél doet:
- Kies voor producten met biologische labels (schoonmaakproducten, cosmetica, voedsel, speelgoed)
- Schil fruit en groenten en geef de voorkeur aan vers of bevroren voedsel
- Verlucht je huis regelmatig (de binnenlucht is vaak meer vervuild dan de buitenlucht door de uitstoot afkomstig van schoonmaakproducten, verf, meubilair, insecticiden)
- Was nieuwe kleren en speelgoed voor gebruik
Naast deze maatregelen, kan je ook jodiumsupplementen innemen. Dat kan de gevolgen van een eventuele blootstelling beperken. Neem dus systematisch jodiumsupplementen in vanaf het prille begin en doorheen de hele zwangerschap en de borstvoeding.
Waarom? Jodium draagt bij tot de productie van schildklierhormonen en de normale werking van de schildklier. Het doel is een normale schildklierstatus te bevorderen, de impact van schildklierverstorende stoffen te beperken zodat die minder makkelijk je schildklierstelsel en dat van je baby kunnen verstoren. Vraag advies aan je arts of apotheker over geschikte voedingssupplementen.
• WHO. State of science of endocrine disrupting chemicals 2012. Summary for decision-makers.2013
• HGR – Hoge Gezondheidsraad: Hormoonontregelaars: lage-dosis effecten, niet-monotone dosis-respons curves en kritische perioden van verhoogde gevoeligheid (juli 2013) (HGR advies 8915) : https://www.health.belgium.be/nl/advies-8915-hormoonontregelaars
• Brucker-Davis F, Hieronimus S. Carence iodée, perturbateurs thyroïdiens et grossesse : conséquences sur le neurodéveloppement. Médecine de la reproduction 2018 ; 20 (3) : 224-8
• Brucker-Davis F, Hieronimus S, Fenichel P. Thyroïde et environnement. Presse Med. 2016; 45: 78–87.